Μια πολύ συχνή ερώτηση που κάνουν οι γονείς σε έναν λογοθεραπευτή είναι “Τι μπορώ να κάνω στο σπίτι για να βοηθήσω το παιδί μου να μιλήσει;”. Τα παιδιά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, μαθαίνουν τη γλώσσα μέσα από καθημερινές δραστηριότητες στο σπίτι, όπως κατά τη διάρκεια του μπάνιου, του παιχνιδιού, της αλλαγής πάνας και του ντυσίματος. Ο γονιός μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτές τις δραστηριότητες για να αλληλεπιδράσει ουσιαστικά με το παιδί του και να αναπτύξει τις δεξιότητες που σχετίζονται με την ομιλία και την επικοινωνία.

Πριν αναφερθούμε στις στρατηγικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο κάθε γονιός στο σπίτι, καλό είναι να έχουμε μια ιδέα για το τι είναι η ομιλία, ο λόγος και η επικοινωνία.

Ομιλία:

Με τον όρο ομιλία αναφερόμαστε στην άρθρωση/φωνολογία, τη ροή ομιλίας και τη φωνή. Αποτελεί δηλαδή την ικανότητα να μιλάμε.

Λόγος:

Με τον όρο λόγο εννοούμε τους “φτιαχτούς” κοινωνικούς κανόνες που αποτελούνται από:

• Τι σημαίνει μια λέξη (πχ. “Κούκλα” μπορεί να αναφέρεται στο παιχνίδι ή σε μια όμορφη κοπέλα)
• Πως φτιάχνουμε καινούργιες λέξεις (πχ. φίλος, φιλικός, φιλία)
• Πως συνδυάζουμε τις λέξεις (πχ. “Η Ελένη πήγε να ψωνίσει” και όχι “Ψωνίσει η Ελένη πήγε”)
• Πως να χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις σε διαφορετικές καταστάσεις (πχ “Θα μπορούσατε να μετακινήσετε την τσάντα σας;” ή “Πάρε την τσάντα σου”)

Επικοινωνία:

Με τον όρο επικοινωνία αναφερόμαστε στη διαδικασία μεταβίβασης ενός μηνύματος ή πληροφοριών ώστε να υπάρξει κοινή κατανόηση από τους άλλους. Η επικοινωνία μπορεί να επιτευχθεί και χωρίς την ομιλία ή/και τον λόγο. Για παράδειγμα, μέσω γραπτού λόγου, εικόνων και χειρονομιών. Η επικοινωνία είναι πάντα ο αρχικός στόχος που βάζει ένας λογοθεραπευτής, ώστε να μπορεί ένα παιδί να εκφράσει τις ανάγκες του και τα συναισθήματα του.

Στρατηγικές για την ανάπτυξη ομιλίας και λόγου

Οι παρακάτω στρατηγικές μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς να καταλάβουν τι χρειάζεται να κάνουν κατά τη διάρκεια καθημερινών δραστηριοτήτων ώστε να βοηθήσουν το παιδί τους να μιλήσει αλλά πρωτίστως να περάσει καλά και να διασκεδάσει.

Προσοχή! Σε καμία περίπτωση οι παρακάτω στρατηγικές δεν μπορούν να πάρουν τη θέση συνεδριών με εξειδικευμένους λογοθεραπευτές. Εάν πιστεύετε ότι το παιδί σας αντιμετωπίζει δυσκολίες στην ομιλία ή/και λόγο και επικοινωνία, συμβουλευτείτε έναν λογοθεραπευτή.

1. Καθώς μιλάτε επιδιώξτε βλεμματική επαφή και καθίστε στο ίδιο επίπεδο ύψους που βρίσκεται το παιδί.

Η βλεμματική επαφή αποτελεί βασικό στοιχείο των κοινωνικών δεξιοτήτων και επισημαίνει ότι μιλάμε σε κάποιο άτομο και ότι έχει την προσοχή μας.

(Για κάποια παιδιά πχ παιδιά με αυτισμό, είναι πολύ δύσκολο να διατηρήσουν βλεμματική επαφή. Μην απαιτήσετε από το παιδί να το κάνει. Κοιτάξτε το εσείς ώστε να καταλάβει ότι απευθύνεστε σε εκείνον και ότι είστε έτοιμοι να του μεταφέρετε κάποιο μήνυμα).

2. Μιλήστε αργά και με απλές λέξεις.

Ο αργός ρυθμός ομιλίας δίνει την δυνατότητα στα παιδιά να ακούσουν και  να κατανοήσουν όλες τις λέξεις που χρησιμοποιούν οι ενήλικες σε μια πρόταση.

3. Περιγράψτε οτιδήποτε κάνετε!

Υπάρχουν δυο τρόποι για αυτήν την στρατηγική:

Πρώτος τρόπος: Κατά τη διάρκεια καθημερινών δραστηριοτήτων όπως πχ όταν μαγειρεύετε ή κάνετε μπάνιο το παιδί σας, περιγράψτε αυτά που κάνετε, βλέπετε, μυρίζετε. Για παράδειγμα όταν μαγειρεύετε μπορείτε να πείτε: ¨Η μαμά φτιάχνει σούπα. Κόβω σε κομμάτια τις πατάτες και τα καρότα και τα ρίχνω στην κατσαρόλα. Τώρα θα ρίξω αλάτι και θα ανακατέψω με την μεγάλη κουτάλα”.

Δεύτερος τρόπος: Περιγράψτε αυτά που κάνει, βλέπει, θέλει το παιδί. Για παράδειγμα όταν το παιδί παίζει με την κούκλα περιγράψτε αυτά που κάνει πχ “Ουάου της χτενίζεις τα μαλλιά για να είναι όμορφα. Της έδωσες φιλάκι τι γλυκό! Καλή ιδέα να την βάλεις για ύπνο να ξεκουραστεί”.

4. Αφήστε το παιδί να σας καθοδηγήσει

Ακολουθήστε το παιδί κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού χωρίς να κάνετε πολλές ερωτήσεις. Παρατηρήστε με τι θέλει να ασχοληθεί και μην το κατευθύνετε εσείς σε αυτό που πιστεύετε ότι μπορεί να ενδιαφέρεται. Αφού αρχίσει να παίζει με αυτό που τον/την ενδιαφέρει μπορείτε και εσείς να αλληλεπιδράσετε μαζί του ακολουθώντας πάντα αυτό που θέλει να κάνει το παιδί. 

5. Προσθέστε μια ακόμα λέξη

Η “Πρόσθεση” λέξεων είναι ένας απλός τρόπος για την ανάπτυξη ομιλίας και λεξιλογίου. Πως γίνεται; Πολύ απλά προσθέτουμε μια ακόμα λέξη σε αυτό που λέει το παιδί! Για παράδειγμα:

Παιδί: “τουβλάκι”, Ενήλικας: “Μπλε τουβλάκι”

Παιδί: “Νερό”, Ενήλικας: “Θέλεις νερό;”

Την στρατηγική αυτή μπορείτε να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε δραστηριότητας. Προσοχή!!! Δεν θέλετε να προσθέτετε συνεχώς λέξεις σε αυτά που λέει το παιδί σας καθώς το παιδί θα μάθει να εξαρτάται από την απάντηση σας και επίσης δεν θα μπορεί να γίνει ουσιαστικός διάλογος. Μπορείτε να την χρησιμοποιείτε την στρατηγική μερικές φορές μέσα στη μέρα.

6. Δημιουργήστε ευκαιρίες για επικοινωνία

Μπορείτε να “δημιουργήσετε” ευκαιρίες για να επικοινωνήσει το παιδί σας (όχι απαραίτητα μόνο με ομιλία) και αυτό το ονομάζουμε “Πειρασμός Επικοινωνίας” (Communication temptation). Πως λειτουργεί ο “Πειρασμός Επικονωνίας” και πως μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε κατά τη διάρκεια καθημερινών δραστηριοτήτων και παιχνιδιού;

• Κρύψτε τα αγαπημένα παιχνίδια του παιδιού σε ορατό όμως σημείο ώστε να μπορέσει να σας δείξει ή να ρωτήσει για αυτά.
• Τοποθετήστε αγαπημένα παιχνίδια σε διάφανα πλαστικά μπολάκια φαγητού τα οποία το παιδί δεν μπορεί να ανοίξει. Περιμένετε το παιδί να προσπαθήσει να το ανοίξει χωρίς να το βοηθήσετε. Περιμένετε μέχρι να ρωτήσει εσάς να το βοηθήσετε. Μπορείτε να πείτε “Βοήθεια” ή “Αυτοκίνητο παρακαλώ”.
• Κατά τη διάρκεια του φαγητού (κατά προτίμηση αγαπημένου φαγητού) δώστε μόνο μερικά κομματάκια και περιμένετε το παιδί να ζητήσει κι άλλο. Εάν δεν ξέρει πως, μπορείτε εσείς να του δείξετε πχ “Θέλω κι άλλο ψωμί”.
• Δώστε του ένα φαγητό που ξέρετε ότι δεν του αρέσει καθόλου και περιμένετε. Πείτε “όχι” ή “δεν θέλω”.
• Δημιουργήστε εμπόδια: πχ Όταν είναι η ώρα για βόλτα τοποθετήστε ένα εμπόδιο μπροστά στην πόρτα και περιμένετε το παιδί να επικοινωνήσει μαζί σας. Εάν θέλετε να του δείξετε πως να το πει τότε πείτε “Ωχ η καρέκλα είναι μπροστά στην πόρτα. Καρέκλα φύγε!”.
• Χρησιμοποιήστε ένα μπουκάλι με σαπουνόφουσκες. Κάντε μερικές στην αρχή χωρίς να περιμένετε να σας πει κάτι το παιδί. Στη συνέχεια κρατήστε ψηλά το ραβδί και κοιτάξτε με ανυπομονησία το παιδί. Περιμένετε μέχρι να σας πει ή δείξει ότι θέλει κι άλλες φούσκες. Μπορείτε να πείτε “Πάλι!” ή “Θέλω φούσκες” ή να μετρήσετε ένα, δυο, τρία και μετά να κάνετε φούσκες. Αφού το κάνετε αυτό για μερικές φορές ακόμα, περιμένετε πάλι για να δείτε αν θα το πει το παιδί.

Προσπαθήστε να ενσωματώσετε τις τεχνικές αυτές όσο πιο φυσικά γίνεται και να τις προσαρμόσετε στις ανάγκες του παιδιού σας. Για παράδειγμα:

• Αν το παιδί σας δεν μιλάει ακόμα → χρησιμοποιήσετε χειρονομίες και μια λέξη
• Εάν το παιδί σας λέει μια λέξη → χρησιμοποιήστε φράσεις με δυο λέξεις
• Εάν θέλετε να επεκτείνετε την ομιλία και τον λόγο του →προσθέστε λέξεις σε αυτά που λέει ήδη
• Εάν ο στόχος σας είναι να εξασκηθείτε σε ερωτήσεις και απαντήσεις → κάντε απλές ερωτήσεις ή να απαντάτε σε αυτά που σας ρωτάει χρησιμοποιώντας απλές λέξεις και προτάσεις.

Ιωάννα Πιερράτου, MSc Λογοθεραπεύτρια